Zəfər günü bizim üçün təkcə hərbi qələbə deyil, həm də beynəlxalq hüququn aliliyinin bərpası və insan ləyaqətinin təntənəsi kimi baxmaq elmi və mənəvi borcumuzdur.

Tarixlər var ki, təqvimləri aşır, sadəcə rəqəm deyil, millətin ruhunun vüqarına çevrilir.  Bu gün, 44 günlük Vətən Müharibəsinin şanlı nəticəsi olaraq, Azərbaycanın hərbi qüdrətinin, siyasi iradəsinin və milli birliyinin manifestinə çevrilmişdir. Lakin bir hüquqşünas olaraq, bu Zəfərə təkcə hərbi qələbə kimi deyil, həm də beynəlxalq hüququn aliliyinin bərpası və insan ləyaqətinin təntənəsi kimi baxmaq elmi və mənəvi borcumuzdur.
​Zəfər Günü sadəcə sərhədlərin bərpası deyil, həm də ədalətin kosmopolit (bəşəri) prinsiplərinin bərpası, eyni zamanda tibbi hüquq və bioetika müstəvisində uzun illər pozulmuş insan haqlarının yenidən təmini fəlsəfəsidir .
Əslində ​Vətən Müharibəsi ədalət uğrunda aparılan Hüquqi (Qanuni) Müharibə kimi təsnif olunmalıdır. Beynəlxalq hüquq müstəvisində, Azərbaycanın öz ərazisini işğaldan azad etməsi, BMT Təhlükəsizlik Şurasının illər boyu icra olunmayan dörd qətnaməsinin qüvvəyə minməsi demək idi. Bu Qələbə, beynəlxalq münasibətlər sistemində “gücün hüquqa deyil, hüququn gücə söykənməli olduğu” tezisini praktikada təsdiqlədi.
​ İşğal altında qalmaq, əslində, bir millətin kollektiv “yaşamaq hüququnun”  pozulmasıdır. Məcburi köçkünlərin 30 illik həyatı, onların ev hüququ, sağlamlıq hüququ, təhsil hüququ və ən əsası, doğma yurduna qayıtmaq ləyaqətinin  pozulması idi. Zəfər, bu kaskad vari pozulmuş hüquqlar zəncirini qıraraq, xalqın özünüdərk və özünü bərpa prosesini başlatdı. Şuşanın azad edilməsi isə bu ləyaqət hüququnun simvolik zirvəsi oldu.
8 Noyabr Zəfər Günü ilə tamamlanan 44 günlük Vətən müharibəsi, Azərbaycanın tarixində məhz belə bir epik hadisə oldu. Bu Zəfər, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin hərbi-siyasi dahiliyinin və qətiyyətinin təcəssümü olaraq, sadəcə işğala son qoymadı, həm də Azərbaycanı beynəlxalq siyasi arenada misilsiz dərəcədə nüfuz sahibi, söz sahibi bir dövlətə çevirdi.
Otuz il ərzində dünya ictimaiyyəti, Qarabağ münaqişəsini “dondurulmuş problem” olaraq qəbul edir, tarixi həqiqətlərin təhrif olunmasına seyrçi qalırdı. Lakin Ali Baş Komandan İlham Əliyev beynəlxalq təşkilatların tribunasından, ən nüfuzlu platformalardan ardıcıl, dəqiq və sarsılmaz arqumentlərlə çıxış etdi. O, sadəcə diplomatik dil yox, həm də tarixin, beynəlxalq hüququn dilini danışdırdı.
  Prezident İlham Əliyev hər çıxışında Azıx mağarasından, Qobustan qayaüstü rəsmlərindən, Alban kilsələrindən bəhs etməklə, Qarabağın qədim və mütləq Azərbaycan yurdu olduğunu elmi faktlarla sübut edirdi. Bu qətiyyətli, elmi əsaslı mövqe, illərlə formalaşdırılan erməni mifologiyasını yerlə-yeksan etdi.
  Müzəffər Liderin hərbi əməliyyatlar zamanı verdiyi qətiyyətli siyasi bəyanatlar, xüsusən də şərtlər irəli sürməsi, bütün beynəlxalq vasitəçiləri Azərbaycanın haqq işini qəbul etməyə məcbur etdi. Ali Baş Komandanın məqsədyönlü strategiyası – Hərbdə Qələbə , Siyasətdə Qalibiyyət düsturu Azərbaycanın səsini ən ucadan eşidilən səsə çevrilib.
Müharibənin gedişatı və qəhrəman Azərbaycan Ordusunun şücaəti, Liderin siyasi iradəsi ilə birləşərək, ölkəmizin beynəlxalq imicini kökündən dəyişdi.
Zəfər, Azərbaycanın regionda əsas söz sahibi olduğunu təsdiqlədi.Ali Baş Komandanın beynəlxalq müstəvidə bəyan etdiyi “Qarabağ Azərbaycandır və nida işarəsi” ifadəsi, illərlə çəkişmə predmeti olan münaqişənin həllinin yeganə mümkün və qəti son nöqtəsi oldu. Bu ifadə BMT kürsüsündən tutmuş, dünya mətbuatına qədər hər yerdə yeni siyasi reallıq kimi qəbul edildi.
Azad edilmiş torpaqlarda aparılan arxeoloji tədqiqatlar, erməni vandalizminin miqyasını, saxtakarlıqlarını və bizim qədimliyimizi üzə çıxararaq Prezidentin siyasi arqumentlərini bir daha təsdiqləyir.
Ali Baş Komandan İlham Əliyevin qazandığı uğurlar, Azərbaycanın beynəlxalq arenada Qəhrəmanlığımıza əsaslanan, tarixi həqiqətə söykənən, Qüdrətli bir söz sahibi olmasını təmin etdi. Onun qətiyyəti, Azərbaycan dövlətçiliyinin ən qədim təməllərindən gələn gücü müasir diplomatiya və hərb sənəti ilə birləşdirdi.
Bu, sadəcə bir hərbi Zəfər deyil, siyasi-tarixi Zəfərin taclanmasıdır. Liderin uzaqgörənliyi və xalqın dəstəyi ilə qazanılan bu nailiyyətlər, Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunu əbədi olaraq möhkəmləndirdi.
Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında Qarabağda yalnız kəndlər, şəhərlər və yollar bərpa edilmir; eyni zamanda, elmi və intellektual mühit dirçəldilir.  Zəfərdən sonra, Qarabağın tacı olan Xankəndi şəhəri dirçəlişin və bərpanın misilsiz simvoluna çevrilib. Bu bərpa, təkcə xarabalıqların yerində yüksələn binalar deyil, həm də ruhun və zəkanın yenidən həyata qayıtmasıdır. Qarabağ Universitetinin təməlqoyma missiyası bu fəlsəfənin ən parlaq təcəssümüdür. Xüsusilə, bu ali təhsil ocağında Hüquq Fakültəsinin  açılması, Zəfər qazanmış bir xalqın Ədalətə olan sarsılmaz inamının və Gələcəyə olan humanitar öhdəliyinin rəmzidir.
Bu, sadəcə təhsil ocaqlarının açılışı deyil, Hüququn gücünün , aliliyinin Vətən torpağında yenidən qurulmasının akademik aktıdır.
Qarabağın azadlığı, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinin güclə deyil, hüquqi zərurətlə icrası demək idi. İndi isə o torpaqlarda Hüquq Fakültəsinin açılması, dövlətçilik ideyasının intellektual möhürlənməsidir.
Fakültənin əsas missiyası, Böyük Qayıdış proqramı çərçivəsində ərazi bütövlüyü bərpa edilmiş vətəndaşların bütün hüquqlarının (Mülkiyyət, Sosial, İnsan Hüquqları) təmin edilməsinə nəzəri və praktiki dəstək verməkdir. Burada yetişəcək hüquqşünaslar, beynəlxalq hüquq kontekstində Azərbaycanın Milli Təhlükəsizlik və Suverenlik konsepsiyasını elmi şəkildə inkişaf etdirəcəklər. Onlar, ədalətin qızıl tərəzisini Vətənin ürəyində daşıyan fədakarlar olacaqlar.
Bu Universitetin yaradılması, sadəcə təhsil ocağı açmaq deyil, həm də Azərbaycanın tarixi və mədəni irsinin birbaşa mənbədə, sistemli və elmi əsaslarla öyrənilməsini təmin edən strateji bir addımdır. Qarabağ Universiteti, Prezidentin böyük siyasi Zəfərindən sonra, bölgənin elmi inkişafının lokomotivi olacaq.
Qarabağ Universitetinin fəaliyyəti ilə həllini tapmağa başlayır. “Böyük Qayıdış” proqramı çərçivəsində gənclərin Qarabağın özündə təhsilə cəlb edilməsi:
Qarabağ Universitetinin yaranması, Ali Baş Komandanın strateji hədəfinə – Qarabağı XXI əsrin dayanıqlı inkişaf və innovasiya məkanına çevirmək məqsədinə – xidmət edir.
Qarabağ Universitetinin fəaliyyəti, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin siyasi qətiyyətinin və qüdrətinin elm sahəsinə birbaşa yansımasıdır. Bölgənin tarixi həqiqətləri, bu ali təhsil ocağının divarları arasında yetişəcək yeni nəsil tərəfindən öyrəniləcək və dünyaya çatdırılacaq. Bu, həm də bir mesajdır. Azərbaycan Zəfəri yalnız torpaqları deyil, həm də tarixi yaddaşımızı, elmi həqiqəti və gələcəyimizi bərpa edir.
Bu dərin təhlildən sonra, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin sülh prosesi çərçivəsində irəli sürdüyü regional kommunikasiyaların açılması və Zəngəzur dəhlizi layihəsinin geosiyasi və iqtisadi əhəmiyyəti danılmazdır.
Zəngəzur dəhlizi layihəsi, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən “Böyük Qayıdış” proqramının hərbi-siyasi Zəfərdən sonra ən mühüm geosiyasi və geoiqtisadi təşəbbüsüdür. Bu dəhliz, təkcə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün və kommunikasiya təhlükəsizliyinin bərpası deyil, həm də regionun və Avrasiyanın nəqliyyat xəritəsini dəyişməyə qadir olan qlobal əhəmiyyətli bir layihəllərdədir.
Zəngəzur dəhlizi, 2020-ci il 10 Noyabr Bəyanatının 9-cu bəndində nəzərdə tutulan, Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında maneəsiz nəqliyyat əlaqəsinin yaradılması deməkdir.
Dəhliz Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvanı, dolayısı ilə də Türkiyəni birbaşa quru yolu ilə birləşdirən strateji körpü rolunu oynayır. Bu, Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin coğrafi parçalanmasına son qoyur.
Zəngəzur dəhlizi reallaşdıqda, Azərbaycan beynəlxalq nəqliyyat qovşağı kimi mövqeyini gücləndirir və Türk dünyasının ümumi iqtisadi-siyasi çəkisini artırır. Bu, Prezident İlham Əliyevin uzunmüddətli strateji hədəflərindən biridir.
Dəhlizin açılması Cənubi Qafqazda yeni geosiyasi reallıq yaradır. O, region ölkələri arasında iqtisadi qarşılıqlı asılılığı artıraraq sülhün və dayanıqlı inkişafın təminatçılarından birinə çevrilir.
Dəhlizin Ermənistan ərazisindən keçməsi, həm Ermənistanın özünün daxili kommunikasiyalarının (məsələn, Ermənistan ilə İran və Rusiya arasında) bərpasında, həm də iqtisadi cəhətdən blokadadan çıxmasında mühüm rol oynaya bilər. Bu, Prezident Əliyevin təklif etdiyi “Sülh Kəsişməsi” konsepsiyasının tərkib hissəsidir.
Zəngəzur dəhlizi sadəcə iki qonşu ölkə arasındakı yol deyil, Şərq-Qərb və Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərini birləşdirən qlobal əhəmiyyətli bir arteriyadır.Dəhliz, Avropa ilə Asiyanı (xüsusilə Çin və Mərkəzi Asiya ölkələrini) Xəzər dənizi və Azərbaycan üzərindən birləşdirən Orta Dəhlizin (Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu) yükdaşıma imkanlarını kəskin şəkildə artırır.
  Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, dəhlizin ilkin mərhələdə ötürücülük qabiliyyəti təxminən 15 milyon ton həcmində qiymətləndirilir. Bu, Azərbaycanın tranzit ölkə kimi gəlirlərini və beynəlxalq logistik mərkəz rolunu daha da möhkəmləndirəcək.
Azərbaycan Zəngəzur dəhlizinin öz ərazisindən keçən hissəsini (Horadiz-Ağbənd dəmir və avtomobil yolları) sürətlə inşa edir və bu işlərin 2025-ci ilin yazında tamamlanması gözlənilir. Bu, layihənin reallığa çevrilməsi üçün Azərbaycanın həm siyasi iradəsini, həm də praktik hazırlığını nümayiş etdirir.
Zəngəzur dəhlizi, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycanın təşəbbüsü və səyləri nəticəsində təkcə daxili kommunikasiya məsələsini həll etmir, həm də Avrasiya qitəsində sülh, əməkdaşlıq və dayanıqlı iqtisadi inkişaf üçün yeni bir səhifə açır.
Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan bu gün regional güc olmaqla yanaşı, həm də qlobal siyasətin mühüm memarlarından birinə çevrilib. Bu yüksəlişin memarlığı təkcə Vətən müharibəsindəki hərbi zəfərin təməli üzərində deyil, həm də cəsarətli, çoxvektorlu və bədii zəka ilə qurulmuş diplomatik gedişlərin nəticəsidir. Azərbaycanın beynəlxalq arenada çəkisini artıran bu strategiyanın əsas sütunları Qlobal Cənuba liderlik, Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təminatı və qlobal iqlim gündəminin zirvəsidir.
2019-2024-cü illərdə Azərbaycanın BMT-dən sonra ikinci ən böyük beynəlxalq təsisat olan Qoşulmama Hərəkatına (QH) sədrliyi, ölkənin Qlobal Cənubla münasibətlərindəki strateji dərinliyi nümayiş etdirdi. Bu, sadəcə bir rotasiya sədrliyi deyildi; bu, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Hərəkatın “BMT-də alternativ güc mərkəzinə” çevrilməsi missiyası idi.
Zəmanəmizin ən ağır sınağı olan COVID-19 pandemiyası dövründə Azərbaycan QH-nin sədri kimi öz üzərinə götürdüyü qlobal liderlik rolunu parlaq şəkildə doğrultdu. Dünyanın özünə qapandığı bir vaxtda, Prezident Əliyevin təşəbbüsü ilə QH “peyvənd millətçiliyinə” qarşı çıxan, bəşəri həmrəyliyi təbliğ edən əsas platforma oldu. Parlament Şəbəkəsinin və Gənclər Təşkilatının yaradılması isə bu qurumu yalnız kəmiyyət, həm də keyfiyyət baxımından ucalara qaldırdı. Azərbaycan, ədalətin və beynəlxalq hüququn müdafiəçisi kimi Qlobal Cənubun maraqlarının BMT tribunasında ən qətiyyətli səsi oldu.
Azərbaycanın xarici siyasətinin digər mühüm qolu Enerji Diplomatiyasıdır. Cənub Qaz Dəhlizi (CQD) Prezident Əliyevin ən iddialı geostrateji layihəsidir. Bu dəhliz Xəzərin zənginliyini Avropanın enerji təhlükəsizliyi ilə birləşdirən, 3500 kilometrlik etibarlı bir körpüdür. 2022-ci ildə Avropa Komissiyası ilə imzalanan Enerji Sahəsində Strateji Tərəfdaşlığa dair Anlaşma Memorandumu bu tərəfdaşlığın yalnız qazla məhdudlaşmadığını, həm də “Yaşıl Enerji” sahəsini əhatə etdiyini təsdiqləyir. Azərbaycan, təkcə neft-qaz ehtiyatları ilə deyil, həm də bərpa olunan enerji mənbələrinin Avropaya ixracı ilə bağlı layihələr irəli sürərək, özünü etibarlı tərəfdaşdan strateji müttəfiqə çevirir.
Bütün bu siyasi uğurların kulminasiya nöqtəsi 2024-cü ildə Azərbaycanın BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransına – COP29-a ev sahibliyi etmək qərarını qazanması oldu. Bu, Qoşulmama Hərəkatına sədrlik və BMT Təhlükəsizlik Şurasına üzvlükdən sonra Azərbaycanın diplomatik qeydlərindəki ən böyük zirvədir.
COP29-a ev sahibliyi etmək qərarı, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında aparılan məqsədyönlü sülh və normallaşma siyasətinin nəticəsidir. Ermənistanın namizədliyini Azərbaycanın xeyrinə geri çəkməsi, regional əməkdaşlığa dair mühüm geosiyasi mesajdır. Bu mötəbər tədbir Azərbaycanı qlobal iqlim dialoqunun mərkəzinə gətirir, ölkənin “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili” strategiyasını beynəlxalq səviyyədə təsdiqləyir.
Prezident İlham Əliyev beynəlxalq münasibətlər sistemində milli maraqları qorumaq üçün hər zaman tarazlaşdırılmış və çevik siyasət aparmışdır. BMT Təhlükəsizlik Şurasına (2012-2013) üzvlük dövründə beynəlxalq hüququn aliliyini müdafiə edən Azərbaycan, Vətən Müharibəsi ilə məhz bu prinsiplərin ölkənin ərazi bütövlüyü kontekstində həyata keçirilməsinə nail oldu.
Bu gün Azərbaycanın xarici siyasəti təkcə qaz borularından axan enerjini deyil, həm də güclü iradəni, diplomatik bacarığı və ədalətə sadiqliyi bütün dünyaya çatdırır. Xəzərdən yüksələn bu liderlik nuru, yalnız region üçün deyil, bütövlükdə qlobal nizamın formalaşmasında mühüm rola malik olan yeni bir dövlət modelinə çevrilib.
Hərbi qələbənin diplomatik yolla tamamlanması və Lokal Antiterror Tədbirləri nəticəsində Azərbaycan suverenliyini və ərazi bütövlüyünü tamamilə bərpa etdi. Bu, təkcə xəritədəki dəyişiklik deyil, dövlətin varlığının, müstəqilliyinin və beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərinin qəti təminatıdır.
Sülhün ən böyük töhfəsi işğaldan azad edilmiş ərazilərdə həyata keçirilən miqyaslı quruculuq işləridir. Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan, Qubadlıda tikilən hava limanları, yollar, məktəblər və “Ağıllı kənd” layihələri, o cümlədən Zəngilanın Ağalı kəndi, Böyük Qayıdış siyasətinin ilkin bəhrələridir. Bu quruculuq prosesi Azərbaycanın iqtisadi gücünü və insan kapitalına verdiyi dəyəri nümayiş etdirir.
Zəfər sonrası dövrün ən vacib nailiyyətlərindən biri Zəngəzur dəhlizinin açılması perspektividir. Bu dəhliz Azərbaycanın qərb hissəsi ilə Naxçıvan arasında birbaşa əlaqə yaradacaq, həmçinin Cənubi Qafqazı regional və qitələrarası ticarət marşrutlarına (Orta Dəhliz) bağlayacaq. Regional əməkdaşlıq, ticarət və kommunikasiya xətlərinin bərpası bütün Cənubi Qafqaz üçün sabitliyin və iqtisadi tərəqqinin açarıdır.
Zəfər Günü ilə başlayan sülh gündəmi Azərbaycanın qlobal liderlik iddialarını möhkəmləndirdi. Qələbədən dörd il sonra Azərbaycanın BMT-nin iqlim dəyişmələri üzrə ən mötəbər tədbiri olan COP29-a ev sahibliyi etmək hüququnu qazanması, ölkənin qlobal dialoqdakı çəkisini bir daha sübut etdi. “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili” elan edilməsi, işğaldan azad edilmiş torpaqlarda “Yaşıl Enerji Zonası” yaradılması Azərbaycana sülhün gətirdiyi qlobal məsuliyyət missiyasıdır.
Sülh şəraitində qurulan yeni Qarabağ, beynəlxalq ictimaiyyətə müharibənin fəsadlarından sonra bərpa, dayanıqlı inkişaf və ətraf mühitin qorunması üzrə nümunəvi bir model təqdim edir.Zəfərin işığında irəliləyən Azərbaycanın əsas hədəfi möhkəm suverenlik əsasında qurulmuş dinc və çiçəklənən Cənubi Qafqazdır.Sülh… Bu söz neçə-neçə əsrlərin yuxusudur, nəsil-nəsil arzuların zirvəsidir. O, sadəcə silahların susması deyil,o, dünyanın minillərdir susuzluğunu çəkdiyi yenilikdir, bəşəriyyətin taleyinə yazılan ən vacib imzadır.Müharibənin soyuq nəfəsi altında böyüyən hər bir uşağın qəlbində gizli bir titrəmə olur. Təhlükəsizlik hissi, yoxluğunu yalnız itirəndə anladığımız ən böyük nemətdir. Sülh isə bu hissi təminat altına alır.Təhlükəsiz yaşamaq hüququ – sadəcə güllə səsinin eşidilməməsi deyil. Hər səhər yuxudan oyanıb, göydə tüstü deyil, günəş görmək haqqıdır. Bu, valideynin övladını məktəbə yollayarkən, axşam onu sağ-salamat görəcəyinə əmin olmasıdır. Bu, kəndlinin öz torpağını, əsgərin öz ailəsini qorumaq üçün yox, yaratmaq və yaşatmaq üçün çalışmasıdır. Sülh bu toxunulmaz hüququ bərpa edərək, hər bir evə, hər bir ailəyə möhkəm təməl gətirir.Torpaq uğrunda mübarizə tarixin ən uca, ən müqəddəs səhifəsidir. Bu mübarizədə canından keçən, qanı ilə Vətən adlı bir yurdun sərhədlərini çəkən şəhidlərimizin xatirəsi hər zaman qəlblərimizin dərinliyində, yaddaşlarımızın ən ali guşəsində əbədi bir iz kimi həkk olunub. Onlar xoşbəxt gələcəyimiz, azad nəfəsimiz naminə, əmin-amanlığımız uğrunda vuruşan, canlarını heç tərəddüd etmədən fəda edən qəhrəmanlarımızdır.Hər bir şəhid qanı ilə yazılmış bir dastan, gələcək nəsillərə ötürülən bir vətənpərvərlik örnəyidir. Onların əziz xatirəsi, kədərli olsa da, eyni zamanda ali bir qürur mənbəyidir. Biz onların hər birinin qarşısında baş əyirik. Bu gün üçrəngli bayrağımız qürurla dalğalanırsa, bu azadlığın memarları məhz həmin o qeyrətli Vətən oğulları və qızlarıdır. Onlar Vətən bölünməzliyini təmin edərək, adlarını tarixin ən şərəfli səhifələrinə yazdılar.

AMİDTV.AZ

Məmmədova Vəfa Yaqubəli qızı  Hüquq üzrə fəlsəfə doktoru,Dünya Tibbi Hüquq Assosiasiyasının üzvü